Hem devletler hem de şirketler için hayati önem arz eden yedek akçe, belirli risklere karşı korunmak ve tedbir almak amacı ile ayrılan ve bilançonun pasif tarafında yer alan bir rezerv türüdür. Basit ve anlaşılır bir şekilde ifade etmek gerekirse, bir şirketin ya da devletin kasasında beklenmedik bir sorun yaşanır ve devlet için hazinede, şirket için ise kasada para kalmaz ise bu gibi anlar adına ayrılan yedek akçe kullanılabilir ve kısa vadede şirket ile devlet fonlanabilir.
Ülkeler söz konusu olduğunda piyasaların, serbest ticaretin ve ülke ekonomisinin kalkınması son derece önemlidir. Türkiye’de bu ekonomik kalkınmanın temel taşı ise devlet ve Merkez Bankası’dır. Kanunen ayrılması zorunlu olan yedek akçenin şirket ve devlet için yeri ise ayrıdır. Şimdi tüm bunları maddeler halinde inceleyelim ve siz değerli okurlarımız için yedek akçe nedir cevaplayalım.
Yedek Akçe Türleri
Yedek akçe dört ana maddede, birbirinden farklı amaçlar uğruna ayrılabilmekte olan, şirketler için zaruri bir meseleden ibarettir. Bu dört ana madde ise şu şekildedir:
- Kanuni yedek akçeler
- İhtiyari yedek akçeler
- Olağanüstü yedek akçeler
- Gizli yedek akçeler
Kanuni Yedek Akçeler
Ayrılması zorunlu olan ve devletin belirlediği kanunlar çerçevesinde, şirketler için zorunluluk haline getirilmiş olan akçe türüne, kanuni yedek akçe denir. Bir diğer adı ‘’İhtiyat Akçesi’’ olan ve ayrılmış sermaye olarak da nitelendirilebilecek olan bu kavram, doğabilecek önemli riskler neticesinde ve yalnızca zaruri durumlarda kullanılabilir. Kendi içerisinde ikiye ayrılan kanuni yedek akçeler, genel kanuni yedek akçeler ve isteğe bağlı yedek akçeler olarak sınıflandırılmaktadır.
Genel Kanuni Yedek Akçe, şirketin yıllık kârının %5 oranı, şirketin ödenmiş sermayesi olan rakamın %20’sine ulaşıncaya dek ayrılma şeklidir. İsteğe Bağlı Yedek Akçe ise şirketin kendi inisiyatifinde, yıllık kârın %5’inin şirket sermayesinin %20’sini aşabileceği ve bu yönde hüküm koyulabilecek olan, istek dâhilinde daha yüksek miktarda yedek akçe ayırmaya yönelik bir kavramı ifade etmektedir.
İhtiyari Yedek Akçeler
İhtiyari Yedek Akçe, şirketin kendi tasarruf ve kararına bırakılmış olan, yönetim kurulu kararı ile ayrılan yedek akçe türüdür. Yeni Ticaret Kanunu çerçevesinde 521 ve 522. Madde de ayrılabileceği konusunda çeşitli düzenlemelere yer verilmiş ve bu bağlamda gerçekleşmesi mümkün kılınmıştır.
Olağanüstü Yedek Akçeler
Türk Ticaret Kanunu (TTK) ya da şirketin ana sözleşmesi çerçevesinde, bu yönde herhangi bir hüküm ya da şart bulunmamasına karşın, şirketin düzenleyeceği genel kurul kapsamında ve yine genel kurul kararı ile yasal olan kanuni yedek akçeler ayrılır. Kanuni yedek akçeler ayrıldıktan ve temettüler dağıtıldıktan sonra, kalan kârın şirkete/işletmeye bırakılan ve dağıtılmayan kısmına, Olağanüstü Yedek Akçe adı verilir.
Gizli Yedek Akçeler
İşletmelerin yönetim kurulu kararı ile ayrılabilen ve tıpkı olağanüstü yedek akçeler gibi zaruri olmayan bir diğer akçe türü de gizli yedek akçelerdir. Gizli yedek akçe, şirket bilançosunda yer almaz ve bilançoda görünmez. Bu sebeple de adına ‘’Gizli’’ olduğu eklenmiştir. Ancak, şirket içi ve şirket dışı yapılan denetimler neticesinde, denetçilere bildirilmeli ve dikkate alınmalıdır.
Merkez Bankası Yedek Akçe
Yedek Akçenin ülkeler için anlamı, şirketler için taşıdığı anlam ile eşdeğer olsa dahi ülke için önemi çok daha büyüktür. Zaman zaman ekonomik dalgalanmalar yaşayabilen ülkeler, dış piyasa ya da iç piyasalardan borçlanmak konusunda sorun yaşar ve ekonomik kriz içine girerlerse, bu tip durumlarda Merkez Bankası tarafından yedeklenen ve olağanüstü durumlar için ayrılan yedek akçelerden faydalanabilirler. Ülke için olağanüstü durumlar adına ayrılan rezervler, yedek akçe olarak nitelendirilir.
Türkiye’de yedek akçe 2018 yılında 27,5 milyar TL, 2019 yılında 41 milyar TL, 2020 yılında ise 55 milyar TL olarak belirlenmiş ve son 3 yılda ayrılan yedek akçenin önemli bir kısmı, ihtiyaç doğduğu için Merkez Bankası tarafından hazineye aktarılarak kullanılmıştır. Ekonomi ile ilgili bir başka terim olan likidite kavramını detaylıca açıkladık. İlgili yazıya likidite nedir başlıklı makalemiz üzerinden ulaşabilirsiniz.
