Son dönemde Türkiye'nin 5 yıllık CDS orimi rekor seviyeye yaklaştı. CDS primi bugün yükseldi, nden yükseliyor gibi yorumları okuyoruz. CDS primi bir çok kişi tarafından bilinmiyor veya yanlış biliniyor. İşin doğrularını CDS priminin ne demek olduğunu, ülkeler için ne anlama geldiğini ve neden önemli olduğunu ayrıntılarıyla bu makalemizde anlatacağız.

Günümüz dünyasının global bir pazar durumuna gelmesi yatırım yapan kişilerin yatırım yaptıklarında karışılacağı olası riskler konusunda bilgi sahibi olmaları son derece önem arz etmektedir. Ancak piyasalara bakıldığında her biri için bu bilgi türlerine kişisel olarak ulaşmaları hem masraflı hem de zor bir süreçtir. Bu yüzden yatırım yapan kişilerin herhangi bir yatırım kararı almadan önce karşılaşacakları risk türlerini hem az çaba sarf ederek hem de az masrafla öğrenme amacına doğru giderler. Bu tür durumlarda yatırım yapan kişilerin karşısına ülke risk türlerini gösteren çeşitli risk göstergeleri ortaya çıkmaktadır. Bu risk türlerinden biri de CDS primidir.

CDS Primi Nedir?

Risk türlerinden bir tanesi olan açılımı ‘’Credit Default Swap’’ olan aynı zamanda Türkçe diline ‘’kredi risk primi’’ olarak da geçen CDS; Herhangi bir kuruma verilen kredi ödemesinin, ödenmeme olası riskine karşı, kredi veren kişinin sigortaya başvurması durumunda yapılacak sigortanın prim büyüklüğünü gösterir.

Özetlemek gerekir ise, Bir kişiye borç verildiği durumunda o borcu alan kişinin borcunu vermemesi gibi bir riskle karşı karşıya ise borç veren tarafın yapacağı ilk şey verilen borç miktarını sigortalama durumudur. Kişi verilen borç miktarını sigortalattığı takdirde, bu sigortalama karşılığında ödenen değere CDS primi denmektedir.

Ancak bu durum belli ülkeler arasında farklı şartlara göre belirlenmektedir. Piyasa aktörleri tarafından yakından takip edilmesinin nedeni ise kredi risk biriminin piyasada olan riski eş zamanlı göstermesinden dolayı oluşmaktadır.

CDS Primi Neden Önemlidir?

Ülkeler piyasa durumları gibi olası risklerin belirlenmesinde kullanılır. CDS primi, ülkeler arasında ekonomik veya politik gibi durumlarına göre değişim göstermektedir. Buna bağlı olarak CDS, ülkeler için bir hayli önemli bir göstergedir. Kredi risk birimi elinde bulunan ekonomik değeri olan mal veya hizmetin yapılan herhangi bir işlem sonrasında eline geçmesi gereken miktarın geçmeme gibi bir durumu ortadan kaldıran bir kelimedir.

Kredi risk primi, herhangi bir ülke veya şirkette CDS priminin yüksek olması risklerinde aynı oranda yüksek olması anlamına gelir. Bunun nedeni ise CDS primi istense de istenmese de faize yansımaktadır. CDS primi borsa piyasasına benzer bir yapıda olup arz ve talep gibi değişim göstermektedir. Bu yüzden risk göstergelerinde objektif bir gösterge kabul edilir. 5 yıl olan kredi primi, 5 yıl gibi bir süreçte Amerika Birleşik Devletleri hazine senet verimine bağlı bir şekilde günümüze kadar gelen veriler dahilinde belirlenmektedir. Buna bağlı olarak CDS prim oranı 300 veya 300 üstünde olan ekonomilerin çok hassa ve kırılgan bir ekonomidedir.

CDS Primi Kaç Olmalı?

Kredi risk primi, ülkenin gelişmişlik seviyesi ile ilgili bir durumdur. Herhangi bir ülkede CDS primleri yüksek olduğu vakit o ülkede olan şirketler borç aldıkları zaman daha yüksek fiyatlı maliyet ödemek durumunda kalıyor, Borcu veren kişi verdiği borcu güvence altına alınması için sigorta yaptırır, Ülkeler finansal güven bağlamında serbest piyasalar aracılığı ile kredi risk primini belirler. Borcu alan kişi veya kurum aldığı borç miktarını söz verdiği bir vakitte ödememesi durumunda ödenmeyen borcun üzerine faiz gibi primler gelmektedir.

Herhangi bir ülkede kredi risk primi, yükselmesinin birden fazla nedeni bulunmaktadır. Bu nedenler; ekonomik, uluslararası ilişkiler, sosyal ve siyasi gibi nedenlerdir. Kredi risk primi herhangi bir nedenden dolayı artış gösterdiği gibi birden fazla nedenden dolayı da hızlı bir şekilde artış göstermesi olağan bir durumdur. Aynı zamanda ülkenin iç nedenlerinin olumsuz sonuçların görülmesi ve bu olumsuz sonuçlara bağlı olarak dış ortamda olan olumsuz sonuçlar gibi ülkenin CDS primi de yükselmesinin bir diğer nedenidir.

Türkiye’ nin CDS Primi Kaç?

Türkiye’nin kredi risk primi 2022 verilerine göre, 800 puan civarındadır. Bu rakam oldukça yüksek ve korkutucu bir rakamdır. Türkiye ekonomisinin gerçeklerine bağlı olarak bağdaşmasa da jeopolitik olası risklerden kaynaklı yükseliş sonucunda yabancı yatırımcı kişilerin ülkeye gelmesi oldukça zor olmaktadır. Türkiye için olması gereken CDS primi, 250 puan altında olması gerekmektedir. Ancak gelinen noktaya bakıldığında kredi yüksek primi 500 puanın altına inmesi bile başarı olarak kabul edilir.

Türkiye CDS Primi Neden Yüksek?

​​​​​​​Türkiye'nin kredi risk primi 2021 yılında finansal riskler nedeniyle yükselmeye başladı. 2022'de Rusya -Ukrayna savaşı çıkınca Türkiye'nin CDS primleri cddi oranda artış yaşadı. Yüksek döviz kurları alım gücünü düşürürken, yüksek enflasyon halkın canını acıtmaya devam ediyor. Buna karşın Türkiye'nin TL'yi savunmak için faizleri artırmaması finansal piyasalarda önemli bir risk unsuru olarak kabul görüyor. Tabi bu durumda CDS'lerin yükselmesine neden oluyor. Geçtiğimiz haftalarda 900 baz puan seviyesini aşan Türkiye 5 yıllık CDS primi bugünlerde 800 baz puan altına kadar çekilmiş durumda. Peki risk primini etkileyen faktörler neler gelin bir de onlara bakalım.

• Türk lirasının dış etkenlere karşı hassas ve kırılgan olması

• Döviz biriminde ani gelişen dalgalanmalar

• Savaş vb. terör olayları

• Ülkenin siyasi olarak içinde bulunduğu karmaşalar

• Bütçe açığının tahmin edilenden daha yüksek olma durumu

• Zamansız olan seçimler ve seçim sürecinde yaşanan gerginliklerin ekonomiye olan yansımaları

• Gelişmiş ülkeler arasında oluşan gergin durumlar

• Devletin borç oranının yüksek olması

Bu nedenler, Türkiye’nin CDS primi oranının yüksek olma nedenleri arasında sayılmaktadır. Özellikle hain darbe girişimi olan 15 Temmuz sonrası gelişen sürede kredi yüksek primi yükselişe geçmiştir.

CDS Priminin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

1995 yılında ilk defa JP Morgan aracılığı ile finans dünyasına tanıtılan kredi yüksek primi, uluslararası piyasalarda son derece finansal araçlarından en çok kullanılan araç olma özelliğini taşımaktadır. Sigorta sözleşmelerine benzeyen kredi yüksek primi, sigorta yapılan malın değer kaybını tazmin eder. Borç belgesini sigortaya vuran yatırımcı, direnmenin gerçekleşmesi halinde sigortacı kurumdan borç belgesinin nominal değerini alma hakkına sahip olur. Bu sözleşmelerin anlaşılması için en basit yol kredi yüksek priminin sözleşmelerinin işlevsel bir şekilde sigorta sözleşmeleri ile aynı değerde düşünülmesidir.

Kredi risk primi, genellikle tezgâh üstündeki piyasalarda işlem görür. Tezgâh üstünde olan piyasalarda sözleşmelerin çoğu, belli bir standarda bağlı olmaksızın tarafların karşılıklı bir şekilde belli şartlara bağlı anlaşmalarla gerçekleşmektedir. Bu yüzden CDS ile ilgili ISDA tarafından, borç veren ile borç alan arasındaki kredi ilişkisinin ve yasal yükümlülüklerin tanımlandığı bir sözleşme yayınlanmıştır. Bu sözleşme, farklı tipte kredi yüksek priminin anlaşmalarına uyarlanma sürecinde kullanılmaktadır.

Kredi risk primleri, rakamsal değer taşıyan ifadelerdir. CDS prim oranının oldukça dinamik ve hareketli piyasa koşulları altında oluşan hem ekonomik hem sosyal hem de politik göstergelere göre hem hassas hem de tepki gösterme yeteneğine sahiptirler. Ayrıca bu kredi yüksek primleri, serbest piyasa koşullarında geliştiği için ülkelerin risk durumlarını bağımsız bir şirketmiş gibi güvenilir oldukları söylenir.

Kredi risk primleri, fazlasıyla değişken bir yapıya sahip olmaktadırlar. Bu değişkenler dakikalık, saatlik, günlük veya haftalık olarak değişken gösterirler. Kırılgan yapıya sahip olan CDS primi, ülkelerin ya da kurumların hem sosyal hem ekonomik hem de hukuksal gibi birden çok göstergeyi hep beraber değerlendirip risk primi oluşturur.

CDS Risk Primini Değerli Kılan Nedenler

Kredi risk primi üzerine yapılan çalışmalar, ülkenin CDS riskinin iyi anlaşabilmesi için önemli ipuçlar sağlamaktadır. Yatırımcılar kredi riskinden korunması için finansal piyasalarda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Aynı zamanda işlem gören varlıkların sayısının artmasından dolayı piyasa üzerinde hem likidite hem de çeşitlilik son derece artış göstermektedir. Bu risk primlerinin değişimi sadece ekonomik göstergelerden dolayı olmayıp hem sosyal hem siyasi hem de dış politika konularında hükümetlerin izlediği politikalardan dolayı değişmektedir.